We zijn allemaal jagers verzamelaars

We zijn allemaal jagers verzamelaars. Ons lichaam werkt nog precies hetzelfde als toen. Onze bosrijke jungle veranderd in een kantoorjungle en we zijn een stuk minder beweeglijk. Traditionele jagers verzamelaars bewegen 3,5 keer zoveel als wij en zij hebben amper last van overgewicht, diabetes 2 en hart- en vaatziekten. Amerikaanse onderzoekers hebben leefgewoontes van de Hadza-stam uit Tanzania gevolgd. Leden van deze jagers verzamelaars werden uitgerust met hartslagmeters en GPS trackers waaruit een aantal opvallende zaken naar voren kwamen. 

De laatste jagers verzamelaars

In een klein dorpje (nee niet in Gallië) in Tanzania verlaten de mannen ‘s ochtends hun hutten, gewapend met pijl en boog om de dagelijkse maaltijden bij elkaar te jagen. Het diner bestaat uit een vogel, een antilope of iets anders dat die dag geschoten wordt.

Als je mannelijke jagers verzamelaars op pad zijn om te jagen, verzamelen de vrouwen bessen, knollen en vruchten. De Hadza-stam bestaat uit ongeveer 1.000 leden en zij zijn een van de laatste jagers verzamelaars ter wereld.

Net als Weston Price in de jaren ’30 van de vorige eeuw deed, bestudeerde Amerikaanse onderzoekers de leefstijl van deze jagers verzamelaars, omdat er opvallend weinig overgewicht en aandoeningen zoals een hoge bloeddruk voorkomen.

In de VS kampen de meeste mensen boven de 60 jaar met een hoge bloeddruk. Een hoge bloeddruk verhoogt het risico op hartaanvallen en beroertes enorm.

De Hadza leven op zijn zachts gezegd een andere levensstijl. Deze jagers verzamelaars zijn fysiek gezien bijvoorbeeld zeer actief. Ze bewegen 3,5 keer zoveel als dat Amerikaanse autoriteiten (en ook de Nederlandse officiële richtlijnen) gezond achten.

Wij hebben het lichaam van jagers verzamelaars

Onderzoekers van de Universiteit van Arizona en de Yale University brachten enkele jaren door bij de jagers verzamelaars en kregen een goed beeld van de levensstijl van de Hadza-stam. Hierdoor kregen zij eveneens een goed beeld over hoe de traditionele jagers verzamelaars zo’n 10.000 jaar geleden leefden.

Het lijkt erop dat ons lichaam is geconstrueerd rond het verzamelen en het jagen van ons eten. Ons lichaam is dus gewend aan vers eten zoals knollen, bessen, zaden, groenten, dagverse stukken vlees en veel lichaamsbeweging.

Om een voorbeeld te noemen, de Hadza-stamleden bewegen ongeveer 75 minuten per dag. Dat is fors meer dan de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen. Deze stelt dat 30 minuten per dag genoeg is.

“De jagers verzamelaars van de Hadza-stam hebben amper last van een hoge bloeddruk,” David Raichlen, antropoloog van de University of Arizona en een van de onderzoekers. “In de VS kampt de meerderheid van de bevolking in de leeftijd van 60 jaar met een hoge bloeddruk.

“In de afgelopen paar eeuwen zijn we meer en meer sedentair geworden. Met andere woorden; we zitten teveel. De grootste verschuiving lijkt te hebben plaatsgevonden in het midden van de vorige eeuw”, aldus Raichlen.

Hoewel 10.000 jaar geleden een hele poos lijkt, is het in evolutionair opzicht slechts een korte periode. Ons lichaam werkt nog steeds zoals het lichaam van de jagers verzamelaars van weleer. De jungle waarin mannen vroeger jaagden, is echter fileleed en een kantoorpand geworden.

In Nederland zijn er 10 miljoen banen en 5 miljoen daarvan zijn kantoorbanen. Reizen doen we niet meer te voet, zoals de jagers verzamelaars deden, maar met de auto of met het openbaar vervoer. De trap nemen naar de vierde verdieping? Ben je gek, daar is toch een lift voor.

Wij hebben dus hetzelfde lichaam als de jagers verzamelaars, maar onze omgeving is enorm veranderd. Hieronder lees je hoe dat komt.

Globalisering bevordert obesitas

Volgens Harvard zijn er drie grote wereldwijde krachten die ervoor zorgen dat we dikker en (daardoor) zieker worden. Thans is bijvoorbeeld meer dan de helft van Nederland te dik. Door de krachten vrijhandel, economische groei en verstedelijking is ons voedingspatroon in rap tempo veranderd.

Vrijhandel

Vrijhandel heeft geleid tot lagere prijzen van voeding zoals bijvoorbeeld vlees. Vlees is tegenwoordig veel goedkoper (zo’n 80% minder duur) dan vroeger en door vrijhandelsverdragen zoals het GATT (General Agreement on Tarifs and Trade) zijn landbouwgewassen veel gemakkelijker en goedkoper beschikbaar geworden voor veel meer mensen.

Economische groei

Als gevolg van de globalisering zijn we flink rijk geworden en die rijkdom is gekoppeld aan overgewicht. Het blijkt dat het gemiddelde lichaamsgewicht van de bevolking toeneemt in landen waarvan de economie groeit. Voorbeelden hiervan zijn China en India.

Door de toegenomen welvaart hoeven de inwoners niet meer als jagers verzamelaars of als landbouwers te leven en kunnen zij vaker TV kijken, games spelen en frisdrank drinken.

Ook blijkt dat er in landen een omgekeerde trend plaats vind, indien het economisch gezien al een tijdje voor de wind gaat. Door de toegenomen kennis over gezondheid, het onderwijs en de zorg over gewicht en ziektes (al dan niet wegens cosmetische redenen) lijkt het aantal mensen met obesitas en overgewicht dan te dalen.

Verstedelijking

In de tijd van de jagers verzamelaars bestonden er nog geen steden. Mensen leidden een nomadisch bestaan. De eerste steden (en rijken) ontstonden toen onze voorouders een hele belangrijk stap zetten. Ze veranderden het jagers verzamelaars bestaan voor een landbouwbestaan.

Tegenwoordig woont meer dan de helft van de wereldbevolking in een stad. In het jaar 1.900 was dat nog 10%. Ik heb met mijn eigen ogen kunnen zien hoe in China complete steden uit de grond worden gestampt, waar miljoenen mensen kunnen wonen.

Heb je bijvoorbeeld wel eens gehoord van de Chinese stad Datong? Onze reisgids vertelde destijds dat deze stad zo’n 7 miljoen zielen telde. “It’s just a small city”, zei hij. Ter vergelijking vertelden wij hem dat die “kleine stad”, bijna de helft van het aantal Nederlanders, wonend in Nederland telt.

Verstedelijking heeft zijn voordelen. Er lopen bijvoorbeeld amper wilde en gevaarlijke dieren rond, er is gezondheidszorg, onderwijs en er zijn veel winkels waar mensen eten kunnen kopen. Nadelen zijn echter dat stedelingen meestal veel minder bewegen en dat ze eigenlijk teveel calorieën eten. Vooral de goedkope calorieën vormen een probleem.

Overgewicht en obesitas op individueel niveau, binnen de lijnen

Op individueel niveau is overgewicht meestal het resultaat van een positieve energiebalans. Oftewel; veel calorieën erin en te weinig worden er verbrand. De positieve energiebalans kent grofweg drie oorzaken, die allen te maken hebben met de wereld waarin we leven.

1. Voedselomgeving

Welk soort voedsel is er beschikbaar, wat kost het en waar kan men het kopen? Het scheelt nogal of je biologische groenten, vlees, eieren en zuivel bij een boer kan kopen of dat je aangewezen bent op een supermarkt en dat je niet veel geld hebt om te besteden.

Goedkoop eten is vaak ongezond eten. Chips, diepvriespizza’s en frisdrank kosten bijvoorbeeld niet veel en zijn overvloedig beschikbaar op tal van plaatsen waar mensen komen. Denk hierbij aan sportkantines, pompstations, automaten en supermarkten. Ons jagers verzamelaars lichaam begrijpt dit eten niet.

2. Gebouwde omgeving

We leven in gebouwde omgevingen. We wonen massaal in stenen woningen, reizen massaal in gemotoriseerde en overdekte voertuigen, werken of leren in gebouwen (kantoren en scholen) en als we sporten bezoeken we een overdekte sportschool, een indoor tennisbaan of een zwembad. En als we ons lekker willen ontspannen zoeken we een leuk restaurant uit of we drinken een glaasje in een bar.

Hoe meer je in gebouwen zit, hoe minder actief je bent. Jagers verzamelaars leven grote delen van de dag buiten.

3. Technologische omgeving

Auto’s, wasmachines, vaatwassers, computers en stofzuigers zorgen ervoor dat we veel minder tijd kwijt zijn aan allerlei dagelijkse en huishoudelijke taken. Jagers verzamelaars gaan immers elke dag op zoek naar eten. Wij trekken gewoon de koelkast open en warmen wat op in de magnetron.

Jagers verzamelaars besteden dagelijks vier tot acht uur aan het eten. Nadat ze het bij elkaar hebben gescharreld, wordt het naar de stam gebracht en wordt het voedsel bereid en opgegeten. Dat allemaal hoeven wij niet meer te doen. Wij kunnen onze gewonnen tijd besteden aan online games, TV kijken en onze social media accounts bijwerken.

De jagers verzamelaars worden slaperig als de schering intreedt. Het stofje melatonine wordt dan geactiveerd en dat stofje zorgt ervoor dat je slaperig wordt. De jagers verzamelaars liggen op één oor als het donker is en onze jeugd ligt nog doodleuk tot middernacht te appen en online games te spelen op hun tablets en smartphones.

Door het licht van beeldschermen stopt de productie van melatonine, waardoor je amper in slaap komt. Te weinig slaap bevordert overgewicht.

Ons oude lichaam in een nieuwe omgeving

Zullen we dan allemaal maar een dierenhuid aantrekken, een pijl en boog maken en naar het bos trekken om daar als jagers verzamelaars te gaan leven? Nou, dat lijkt mij niet. Ik denk dat je een aantal zaken van de Hadza-stam kan leren. Een daarvan is dat je beschikt over het lichaam van de jagers verzamelaars en dat je er goed aan doet om dit te respecteren.

De kantoorjungle, de supermarkt, auto’s en smartphones passen dus eigenlijk niet bij het lichaam van jagers verzamelaars, maar ze zijn er wel. Hoe ga je daar dus mee om, zonder huis en haard te verlaten om in een afgelegen bos te gaan wonen?

Ik denk dat je er goed aan doet om te beseffen dat je lichaam niet in deze tijd thuis hoort, maar dat dit wel de realiteit is. Ik denk dat je er ook goed aan doet om fysiek actiever te worden en de geldende normen over lichaamsbeweging (die van een half uurtje per dag te bewegen) in te vullen door veel meer lichaamsbeweging.

Zelf beweeg ik meer dan 10 uur per week, door naar mijn werk te fietsen (1 uur per dag), te sporten (2 uur intensief CrossFit per week), te wandelen met onze lieve dochter en tal van huishoudelijke klussen. Tel voor jezelf eens op hoeveel uur je per week beweegt en zet dat eens af tegen het aantal uren dat je zit.

Ik denk dat je er ook goed aan doet om de gelden de normen van 2 ons groente en 2 stuks fruit per dag, beter ik zou kunnen invullen met 300 gram groente en 3 hele stukken fruit per dag. Groente en fruit bevatten heden ten dage veel minder mineralen en vitaminen per eenheid dan een jaar of vijftig geleden.

Maar ik denk dat je er vooral goed aan doet om veel minder suikerrijke voedingsproducten te eten. Ongemerkt krijg je kilo’s geraffineerde suiker binnen op jaarbasis en daar is je jagers verzamelaars lichaam helemaal niet op ingesteld.

Meer weten?

Tot slot denk ik dat je er ook goed aan doet om veel te lezen. Het boek Weet Wat Je Eet, van onderzoeksjournalist Daan de Wit is bijvoorbeeld een super goed boek, waarin je heel veel inzichten opdoet over gezond eten en hoe groot het gevaar is van sterk bewerkte voeding.

Ook leuk om te lezen in mijn eigen e-boek over gezond eten. In korte tijd ontdek je heel erg veel over gezond eten en over hoe je dagelijks bloot wordt gesteld aan tal van gevaren.

Sinds deze week is ook het fantastische boek Goed Vies, Het Nieuwe Gezond, van Dr. Maya Shetreat-Klein in onze webshop verkrijgbaar. Het boek vertelt je over hoe chronische ziekten bij kinderen zoals allergieën, ADHD, obesitas en allerlei psychische ziekten, op verrassende wijze verholpen kunnen worden.

In Goed Vies vertelt Dr. Shetreat-Klein over hoe zij zelf tegen de grenzen aanliep van de huidige geneeskunde. Ze is kinderneuroloog en bovenal zelf moeder. Toen haar één jarige zoontje terugvallen in ontwikkeling begon te vertonen en hevige astma aanvallen kreeg, besloot zij zelf op zoek te gaan naar antwoorden, nadat reguliere (medische) behandeling niet aansloeg.

Momenteel werk ik trouwens aan 2 nieuwe e-boeken over gezond leven. Deze e-boeken staan ook weer bol van de (soms bizarre) info. Hou deze website dus in de gaten. Mijn laatste e-boek (meest verkocht dit jaar) gaat over het stimuleren van je stofwisseling, waardoor je veel meer calorieën verbrandt. Heel erg handig als je op gewicht wilt blijven, of wilt afvallen.

Bronnen:
1. https://www.eurekalert.org/pub_releases/2016-11/uoa-mhs112816.php
2. https://www.nrc.nl/nieuws/2016/12/06/een-jarige-collega-trakteert-jammer-later-geen-glas-wijn-5654660-a1535286
3. https://www.hsph.harvard.edu/obesity-prevention-source/obesity-causes/globalization-and-obesity/