Hoe een eetverslaving werkt en wat je ertegen kan doen

Veel mensen leiden zonder het te weten aan een eetverslaving. Een eetverslaving is niet fijn en je kan het vergelijken met een alcohol-, nicotine-, gok- of een drugsverslaving. Natuurlijk bestaan er verschillen tussen een eetverslaving en verslavingen aan stimulerende middelen of gokken. Het beloningscentrum in je hersenen lijken hier een hele belangrijke rol te spelen. In deze blog lees je hoe een eetverslaving werkt en wat je ertegen kan doen.

Wat is een eetverslaving en hoe werkt het?

Een eetverslaving houdt in dat je geen controle hebt over wat en wanneer je eet. Wellicht ken je het gevoel wel bij het ruiken van bepaalde etensgeuren of bij het zien van bepaalde reclame uitingen van fast food en junk food. Wellicht heb je ook wel eens ervaren dat het bijna onmogelijk is om één handje chips, of om een halve hamburger te eten.

Mensen met een eetverslaving ervaren soortgelijke hunkering naar bepaalde etenswaren, zoals sigarettenrokers hunkeren naar een sigaret.

Sommige mensen zullen denken dat een eetverslaving een gebrek aan wilskracht is. De zaken liggen toch iets ingewikkelder. Wilskracht heeft eigenlijk niets met een eetverslaving te maken.

Wat veroorzaakt een eetverslaving?

Een eetverslaving wordt veroorzaakt door een gedeelte in je hersenen, dat het beloningssysteem wordt genoemd. Dit systeem is ontworpen om je te belonen als je dingen doet die overleving stimuleren. Eten en seks zijn daar voorbeelden van. Door te eten en door seks ervaar je een prettig gevoel.

Uit het oogpunt van onze evolutie is dit een prima systeem. Hoe gaat dit verder in zijn werk? Binnen het beloningssysteem zorgt een bepaalt stofje voor die beloning. Dit stofje heet dopamine. Dopamine is een neurotransmitter zoals adrenaline, endorfine en cortisol dat ook zijn.

Neurotransmitters zijn de boodschappers van je hersenen. Je hersenen zijn op een bepaalde manier gewired, om steeds naar bepaalde gewoontes te zoeken en deze te belonen. Door de afgifte van dopamine krijg je dan een goed gevoel.

Meer weten over neurotransmitters, hoe ze je leven beïnvloeden en hoe je ze in je voordeel kan gebruiken? Lees mijn nieuwe e-boek dat daar speciaal voor is geschreven.

Wat is het probleem?

Het systeem – van eten, seks hebben, dopamineafgifte en een goed gevoel – zijn prima. Het heeft ons immers tot de mens gemaakt die we zijn. Het probleem is niet het systeem zelf, maar de omgeving waarbinnen dit systeem functioneert.

Junk food, fast food en sterk bewerkte voedingsmiddelen bevatten allerlei stoffen zoals E-nummers en suikers die het beloningssysteem keihard triggeren. En daardoor raak je overspoelt door de dopamine.

Het probleem zit hem dus niet zozeer in het eten van natuurlijke voeding zoals teveel biefstuk, wortelen, vis, noten en groente.

Een eetverslaving kan ontstaan doordat het dopamineniveau na een bepaalde tijd weer daalt. En dan voel je je een stuk minder lekker.

Kenmerken van verslaving

Dopamine is een uiterst gevoelige neurotransmitter. De balans raakt snel verstoord. De dopamineafgifte stijgt sterk wanneer mensen iets consumeren dat het beloningssysteem sterk prikkelt zoals een sigaret of het eten van een candy bar. Door het eten van vlees, vis, eieren, noten, groenten en dergelijken vindt een veel minder sterke stijging plaats.

Het punt is nu dat die dopaminepiek, door het roken van een sigaret of het eten van suiker, een enorm euforisch gevoel teweeg brengt. Maar op een bepaalt moment neemt de dopamineafgifte weer af. Ook dit is een natuurlijk proces.

Juist doordat er enorme dopaminepieken zijn ontstaan verminderen je hersenen de dopaminereceptoren. Doordat je minder receptoren hebt, heb je meer dopamine nodig om eenzelfde soort kick te ervaren. Het gevolg? Je hebt meer nodig van de stoffen die de afgifte van dopamine stimuleren.

Dit houdt in dat je eerder een nieuwe sigaret opsteekt, snel weer gaat gokken en vaker een borrel inschenkt. Wat het eten betreft, je hebt meer eten nodig om eenzelfde dopaminepiek te creëren. Als deze cyclus zich maar vaak genoeg herhaalt kan een eetverslaving ontstaan.

Hunkering waar wilskracht niet wint

De bovenstaande uitleg over hoe een eetverslaving kan ontstaan is natuurlijk een simplificatie. Maar goed, ik hoop dat het je een beeld geeft. Natuurlijk ziet een drugsverslaafde er anders uit dat iemand met een eetverslaving. En natuurlijk is een drugsverslaving veel rigoureuzer dan een eetverslaving.

Maar in beide gevallen van verslaving ontstaat hunkering. Hunkering is een belangrijk kenmerk van verslaving. Om bij de eetverslaving te blijven, je krijgt trek op het moment dat het dopamineniveau vermindert.

Hunkering is een emotionele toestand om iets te consumeren. Hunkering is iets anders dan eten om honger te stillen. Juist die hunkering kan op veel momenten van de dag ontstaan. Denk hierbij aan het kijken van een TV-programma over koken, gezellig kletsen (en trek krijgen in chips) of gewoon de hond uitlaten en dan opeens zin krijgen in roomijs.

Neuromarketing

Die hunkering lijkt uit het niets te komen, maar ze worden aangezet door bepaalde triggers en signalen. Hierbij kun je denken aan de geur van brood in een supermarkt (er is geen echte bakkerij in een gewone supermarkt) en de geur van koffie en appeltaart in een lunchroom.

Iedereen weet dat geuren, aroma’s en kleuren worden ingezet om ons meer te laten kopen. Maar het gaat veel verder dan dat. Wel eens gehoord van neuromarketing? Als je denkt dat je iets koopt, waarvan je zelf hebt besloten het te kopen, dan heb je het mis.

Neuromarketeers proberen je hersenen zodanig te beïnvloeden, dat jij denkt dat je zelf de beslissing neemt om iets te kopen, terwijl zij die punten in je hersenen prikkelen, die je laten kopen. Dit gaat echt heel erg ver.

En wilskracht dan?

Hebben mensen met een eetverslaving niet gewoon een gebrek aan wilskracht? Daar lijkt het dus niet op. Hoewel jarenlang is gezegd dat mensen met overgewicht – een eetverslaving leidt vaak tot overeten en overeten kan leiden tot overgewicht – een gebrek aan wilskracht zouden hebben, blijkt dit heel anders te zitten.

Als een verlangen zich voordoet, zoals de trek in een sigaret of de behoefte aan een zoutje, dan kan dit verlangen je aandacht domineren. Het is dan erg moeilijk om aan iets anders te denken. Het is dan ook niet ongebruikelijk dat mensen het verlangen stillen.

Je snapt dat dit, voor deze mensen, uitermate frustrerend kan zijn. Omdat je steeds meer van dergelijk eten nodig hebt, om dezelfde dopaminepieken weer te behalen, wordt er meer gegeten. Vier koekjes worden acht koekjes, twee bolletjes ijs, worden er zes. Klinkt dit als een eetverslaving?

Meer weten over de werking van neurotransmitters lees je in het e-boek Van Stress Naar Geluk.

Kansloos

Omdat junk food en fast food bijna onmogelijk met mate gegeten kunnen worden – wie eet er nou slechts een paar M&M’s, een half plakje cake of een half koekje – lijken mensen met een eetverslaving bij voorbaat kansloos bij het ontstaan van hunkering.

Vergelijk het met een roker, die maar een halve sigaret mag roken. Of een gokker die maar één gokje mag wagen.

Wat te doen?

Helaas … er is geen gemakkelijke oplossing voor een eetverslaving. Een eetverslaving ontwikkelt zich in de regel geleidelijk en de verslaving is er meestal al veel eerder dan het besef van verslaving. Voorkomen lijkt dan ook beter dan genezen.

Heb je toch een eetverslaving, of ken jij iemand met een eetverslaving, overweeg dan om (mentale of psychische) hulp in te schakelen. Een eetverslaving blijkt meer tussen de oren te zitten, dan in de buik.

Als je meer wilt weten over dopamine – en andere neurotransmitters – dan heb ik zeer recent een erg waardevol e-boek geschreven. Het heet Van Stress Naar Geluk en je ontdekt hoe neurotransmitters eigenlijk zo’n beetje alles in je lichaam bepalen.

Meer weten?

Sinds kort is ook het boek Goed Vies, Het Nieuwe Gezond verkrijgbaar in onze webshop. In Goed Vies beschrijft Dr. Maya Shetreat-Klein hoe chronische ziekten bij kinderen zoals allergieën, ADHD, obesitas en allerlei psychische aandoeningen, op verrassende wijze verholpen kunnen worden.

Als je meer wilt weten over gezond eten in het algemeen, lees dan ook onze klassieker Gezonde Voeding. In het e-boek Gezonde Voeding ontdek je de vreemde wereld van de voedingsindustrie en hoe sterk jouw keuzes beïnvloed zijn.

Bronnen:
1. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0149763414002140
2. https://authoritynutrition.com/how-food-addiction-works/
3. https://www.hsph.harvard.edu/population-development/tag/food-addiction/
4. https://theforum.sph.harvard.edu/events/why-we-overeat/
5. https://www.nrc.nl/nieuws/2016/07/22/het-is-maar-wat-je-verslaafd-noemt-3341694-a1512871