Gefopt door je manier van denken

Een tijdje geleden heb ik mij door het bestselling boek Thinking, Fast and Slow (Snel en langzaam denken) heen geworsteld. In dit boek beschrijft de auteur en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman 2 Systemen van denken. Die 2 systemen van denken trokken mij aan om het boek te lezen. Het boek is echt een aanrader, het is echter bijzonder ontoegankelijk. Maar goed, denken doen wij allemaal en ik vind het enorm de moeite waard om de bevindingen van Kahneman met je te delen. Je zult er namelijk versteld van staan hoeveel beslissingen je neemt die vol cognitieve ruis zitten. Dergelijke beslissingen bepalen in belangrijke mate facetten als je geluk, je financiën, je werk of de auto die je rijdt en je volgende vakantie. 

Wie is Daniel Kahneman en wat doet hij?

Daniel Kahneman, de auteur van de bestseller Thinking Fast and Slow (Snel en langzaam denken) is een 77 jarige psycholoog, die enorm veel onderzoek heeft verricht, onder andere over het onderwerp denken. Hij ontving in 2002 een Nobelprijs voor zijn baanbrekend onderzoek naar de wijze waarop wij mensen economisch relevante besluiten nemen.

Veel mensen denken dat zij beslissingen nemen, gebaseerd op logica, ratio en weloverwogen argumenten. Gedurende mijn studie economie (jaren ’90) wist ik al dat mensen juist niet rationeel in elkaar steken en derhalve beslissingen nemen die niet rationeel maar juist meer emotioneel van aard zijn.

Kahneman onderstreept dit. Hij geeft aan dat wij niet rationele beslissingen nemen die ook nog eens gebaseerd zijn op onjuiste aannames, vuistregels en inschattingen.

De 2 systemem van denken

Kahneman onderscheidt 2 manieren van denken:

• Denken vanuit Systeem 1
  Systeem 1 is snel, automatisch, intuïtief en emotie gestuurd. Denken vanuit Systeem 1 houdt in dat je snel handelt, zonder dat je je er echt bewust van bent. Gedurende onze evolutie tot de mens die we nu zijn, hebben we veel van dit systeem gebruik gemaakt. Snel en adequaat handelen was destijds bijvoorbeeld nodig indien er gevaar dreigde of als een prooi zich aandiende, tijdens de jacht.

• Denken vanuit Systeem 2
  Systeem 2 is langzamer dan systeem 1. Het is meer berekenend en bevat meer logica. Wanneer we denken vanuit Systeem 2 passen we rekenregels toe, we wegen de voor- en nadelen tegen elkaar af. Evolutionair gezien hadden we meer aan Systeem 1. Dat systeem van denken is derhalve meer ontwikkeld.

Ik zal de werking van het denken vanuit Systeem 1 wat duidelijker maken met een voorbeeld. Kijk eens naar de zin:

“Piet gaat naar de bank”.

Hierbij kun je denken dat Piet naar een bancaire instelling gaat, maar je kunt ook denken dat Piet naar een zitplaats gaat. Als je wat meer thuis bent in voetbal of hockey, dan zou je zelfs kunnen denken dat Piet niet opgesteld staat, of dat hij gewisseld wordt tijdens een wedstrijd.

Denken vanuit Systeem 1 gaat automatisch

Je merk al dat je van nature geneigd bent om te denken vanuit Systeem 1. Je trekt dus eigenlijk te snel een conclusie. Nou, so what? zou je kunnen denken. Snel denken en een beetje actie kunnen toch geen kwaad? Snel denken kan op zich geen kwaad, maar doordat wij voornamelijk denken middels Systeem 1, ontstaan bijvoorbeeld hypes en reageren je op bepaalde aanbiedingen en reclames. En dat kan je leven behoorlijk beïnvloeden.

Hypes

Hypes ontstaan niet zomaar, ze worden gecreëerd door mensen die daar voordeel bij hebben. Jaarlijks worden nieuwe hypes gecreëerd rond onderwerpen zoals mode, afvallen, fitness trends en over bijvoorbeeld superfoods. Regelmatig wordt er weer een nieuwe dieetgoeroe gelanceerd of wordt er een nieuw wondermiddel in de markt gezet. Afvallen is een hot issue en veel mensen kopen de nieuwste belofte op dit gebied, of volgen het nieuwste dieet.

Laat je niet foppen door alle beloftes die het nieuwe wondermiddel je belooft. Afvallen is een langdurig en intensief proces en is zeker niet onderhevig aan een hype.

Superfoods dan. Die zijn op zichzelf niet slecht of ongezond, maar ze zijn over het algemeen veel duurder dan niet “superfoods” (die wel superfoods zijn, vanwege hun gezonde eigenschappen) zoals een stronk broccoli, spinazie, frambozen en bessen. Deze makkelijk te verkrijgen groenten en fruitsoorten zijn super en veel goedkoper.

Reclames

Bij aanbiedingen zoals “2 voor de prijs van 1” of , “Van € 24,99 voor € 19,99” zijn veel mensen geneigd te denken dat ze geld besparen. In eerste instantie is dat ook wel zo, maar zou je het artikel hebben gekocht voor € 24,99? Veel mensen kopen een dergelijk artikel omdat ze nu € 5,- besparen. Derhalve geven ze eigenlijk 2 tientjes meer uit dan dat ze hadden willen doen.

Klinkt dat vreemd? Klinkt het ongeloofwaardig? Nou, waarom liggen supermarkten, elektronica zaken en kledingwinkels dan bomvol met dit soort producten en aanbiedingen? Wat zou je denken van de kilo knaller, waarbij de aanbieding stelt dat je niet meer dan 5 stuks mag meenemen?

Doordat mensen het getal 5 lezen, krijgen de hersenen een seintje zodat je niet 1 of 2 pakken zou kopen, zoals je normaal gesproken zou doen. Nee je koopt er 3 of 4. Je koopgedrag kan dus sterk worden beïnvloed door (in dit geval) het getal 5. Je snapt dat marketeers van (voedings)bedrijven ook op de hoogte zijn van deze cognitieve ruis.

Irrationeel denken, een financieel gevolg

Nog niet zo heel erg lang geleden was het afsluiten van een persoonlijke lening de normaalste zaak van de wereld. Stel je had een auto nodig, maar je had het benodigde bedrag niet bij elkaar gespaard. Je leende voor de aanschaf van de auto € 10.000,- en dat bedrag betaal je terug in 5 jaar tijd, met een rente van 9% per jaar.

De maandtermijn voor je aflossing bedraagt exclusief rente € 166,67. Niet echt schokkend voor een auto, zou je denken (in eerste instantie). Maar aan het einde van de 5 jaar het je bijna € 2.750,- aan rente betaald. De auto kostte je dus geen € 10.000,- maar € 12.750,-.

Volgens Kahneman speelt het denken vanuit Systeem 1 ook een belangrijke rol op de effectenbeurzen, bij economische prognoses, investeringsbeslissingen en bedrijfsstrategieën. Je bent vast nog wel bekend met overheidsprojecten die veel te duur uitvallen (HSL, JSF, Noord-Zuid tunnel Amsterdam) of bedrijfsmatige beslissingen die niet goed uitpakken. Zo mislukken de meeste fusies en was het opsplitsen van de ABNAMRO door het bankentrio ook niet echt een succes.

Wat kun je hiermee?

Als je je bewust bent over de manier van denken en de manier waarop je beslissingen neemt, dan zouden je beslissingen een stuk rationeler kunnen uitvallen. Doordat je vaak denkt vanuit automatisme, emotie of op basis van intuïtie neem je heel vaak beslissingen die irrationeel zijn. Denk daar maar eens over na.

Gelukkig kun je vrij gemakkelijk overschakelen naar Systeem 2, het systeem waarin je de plussen en de minnen tegen elkaar afweegt. Probeer het eens uit op het moment dat je een beslissing neemt, bijvoorbeeld bij een aankoopbeslissing in een winkel. Denk dan een paar seconden na en merk dan eens op of je beslissing die je in eerste instantie had willen nemen, nog steeds wilt nemen. Wellicht spaart het je geld uit.

Hoe wil je over jezelf denken?

Wat zou je doen als er geen limieten en beperkingen meer voor jou zouden zijn? Wat zou je willen doen als alles kon en dat grenzen er niet meer voor jou zouden bestaan? Wat als…?  Wat als er nou eens een manier bestaat om datgene te bereiken wat je maar wilt bereiken. 

Succes, zonder grenzen, is er voor iedereen. Alles is mogelijk! Alleen niet iedereen doet het. Dit e-boek Wat Je Denkt Ben Jezelf, helpt je om de vraag Wat, om te zetten in Hoe. Met andere woorden, dit e-boek geeft je de tools die je nodig hebt om datgene te bereiken wat je wilt.

Bron: Thinking Fast and Slow, Daniel Kahneman, ISBN 978 0 374 53355 7